Şizofreni-Delüzyonlar ve Realite

Şizofreni Nedir ?
- Şizofreni epilepsi, Multipl Skleroz gibi bir beyin hastalığıdır.
- Bütün kronik hastalıklar (Şeker hastalığı, astım, romatizma..) gibi alevlenme
ve yatışma dönemleri gösterir.
- Tedavi edilebilir bir hastalık olmakla beraber zaman zaman alevlenme
dönemleri olabilir, hastaların önemli bir kısmında hastalık tamamen ortadan
kalkmayabilir. Bu durum da kişinin çalışmasını, çevresindekilerle iletişim
kurmasını, bağımsız bir yaşam sürmesini çok güçleştirir.
- Bu ciddi hastalık yeryüzündeki her yüz kişiden birini etkilemektedir. Dünyada
60 milyon, Türkiye'de de 600.000 şizofreni hastası yaşamaktadır.
- Hastalık genellikle 15-25 yaş aralarında başlamakla beraber orta yaşlarda
başlaması da mümkündür. Hastalık ne kadar erken başlarsa kişilik üzerindeki
harabiyet o kadar fazla olmakta, normal bir yaşam sürme şansı azalmaktadır.

Şizofreni Ne Değildir ?
- Şizofreni kişilik bölünmesi demek değildir. Maalesef pek çok kişi şizofreni
hastalarını bazı zamanlar normal yaşam sürdüren bazen de birden tehlikeli bir
caniye dönüşen kişiler olarak hayal etmektedir. Bunun gerçekle alakası yoktur!
- Şizofreni hastaları nadiren çevreye zarar verebilir.
- Şizofreni kelimesi sıklıkla iki şekilde hatalı kullanılmaktadır: Ya bir konuda
farklı ya da zıt duygular taşımak kastedilir (bir şeyi hem sevmek hem de nefret
etmek gibi) ki bu insan doğasında bulunan bir özelliktir. Ya da değişik
zamanlarda değişik davranmak anlamında kullanılır ki bu durum da hemen
hepimizin doğasında bulunan bir özelliktir.
- Şizofreni erken bunama değildir.
- Aşı vb. yollarla korunması mümkün olan bir hastalık değildir.

Şizofreni hakkında yanlış inanışlar:
- Şizofrenler tehlikeli ve saldırgandır.
- Şizofreninin tedavisi yoktur.
- Şizofrenler çalışamazlar.
- Şizofreni anne babanın hatalı tutumu nedeniyle ortaya çıkar.
- Şizofrenler tembeldir.
- Şizofrenlerin ne zaman ne yapacakları belli olmaz.
- Şizofreni karakter zayıflığından ve iradesizlikten dolayı ortaya çıkar. ( Hastalar
yeterince çaba gösterseydi bu durumun üstesinden gelebilirdi.)
- Şizofrenlerin her söylediği şey saçma olacaktır.
- Mahalledeki şizofrenler çocuklarımıza zarar verebilir.
- Şizofrenler sanıldığından daha da tehlikelidir.
- Şizofreninin sebebi fazla mastürbasyon yapmaktır.
- Şizofrenlerin çocukları da şizofren olur.
- Şizofreni ömür boyunca giderek ağırlaşır.
Şizofreni Nedenleri:
Son yirmi yılda yapılan araştırmalarda şizofreninin nedenleri hakkında önemli
bulgular elde edilmiştir. Tüm hastalar için geçerli olan tek bir neden
bulunmamakla beraber şizofrenin ortaya çıkmasında rol oynayan başlıca
etkenleri üç başlık altında toplayabiliriz:
1. Kalıtımsal nedenler
2. Beyindeki yapısal değişikliklerin rolü
3. Beyindeki kimyasal maddelerin rolü

Şizofrenide kalıtımın rolü
Şizofrenisi olan her 10 kişiden birinin yakın akrabaları arasında bu hastalık
görülür.
Şizofreni hastalarının ailelerinde bu hastalığın toplum ortalamasına göre daha
sık görülmesi şizofrenide ailesel geçişin rolüne işaret eder. Örneğin, anne ya da
babasından biri şizofreni hastası olan çocukta hastalığın görülme olasılığı %
12’dir. Kardeşlerden biri şizofreni hastası ise diğer kardeşlerde hastalık görülme
olasılığı %8 dir. Toplumda her 100 kişiden birinde şizofreni görülme riski
bulunduğu düşünülürse bu oranların yüksekliği hakkında bir fikir edinilebilir.
Ailesel yatkınlığın nedeni anne babanın yetiştirme tarzı değildir.
Hastalığın geni tam olarak bilinmiyor. Bir başka deyişle, elde edilen veriler
şizofreniden tek bir geni sorumlu tutmak yerine birden fazla genin rolü olduğuna
işaret ediyor.

Beyin yapısındaki değişikliklerin rolü
Tomografi gibi görüntüleme yöntemlerinde şizofreni hastalarının beyinlerinde
normalde görülmeyen bazı değişiklikler olduğu saptanmaktadır.
Örneğin beyinde normalde de bulunun boşlukların hasta kişilerde daha geniş
olduğu ve bazı beyin bölümlerinin normalden daha küçük olduğu görülüyor.
Özellikle, beynin plan yapmak ,sorun çözmek gibi işlevleri de yüklenen ön
bölümü ve önceki deneyimleri hatırlayarak o anki duruma uygun bir davranış
geliştirmekte rol oynayan hipokampus bölümünün normalden küçük olduğu
saptanmıştır. Bu bölgelerin işlevlerindeki aksama sonucunda hastalar günlük
hayatta her an karşılaştığımız basit ya da karmaşık sorunları çözmekte
zorlanabiliyor. Bu « sorun »lar örneğin yeni tanıştığımız bir kişiyle neleri
konuşabileceğimiz, şehir içinde bir yerden bir yere giderken karşılaştığımız
aksaklıkların üstesinden nasıl geleceğimiz gibi bize basit gelen şeyler de
olabilir.Beyin yapısındaki değişiklikler hasta kişilerin beyinlerinin normal
gelişimden farklı bir yol izlediği şeklinde yorumlanır.Bu değişiklikler doğumdan
önce ya da doğum sırasında etkili olan nedenlere bağlanır.
Örneğin gebeliğin erken dönemlerinde virüs enfeksiyonları ya da doğum
sırasındaki bazı sorunlar gibi.

-Beyindeki kimyasal maddelerin rolü
Beyinde milyarlarca sinir hücresi bulunur.
Bu hücreler bir telefon şebekesi gibi birbiriyle bağlantılıdır
Her hücrenin ucundan salınan bazı kimyasal maddeler komşu hücreye ulaşarak
hücreler arası haberleşmeyi sağlar. Haberleşmeyi sağlayan kimyasal maddelere
nörotransmitter denir.Adrenalin, dopamin, serotonin gibi…
Şizofrenisi olan kişilerde dopaminin aracılık ettiği haberleşmede bir bozukluk
olduğu bilinmektedir
Dopamin hastaların beyninde bazı bölgelerde fazla miktarda bulunmaktadır.
Dopamin aracılığıyla haberleşmedeki bozukluk ;hezeyan ve halüsinasyonlar,
dağınık davranış ve konuşma gibi hastalık bozukluklarından sorumlu
tutulmaktadır.

Şizofrenide Alvelenmenin Haberci Belirtileri:
-Haberci Belirti Nedir ?
Hastalığın alevlenme dönemine girmesinden önceki günlerde beliren öncü
belirtilerdir
Şizofreni tıptaki bütün kronik hastalıklar gibi alevlenme ve yatışma dönemleri
gösterir. Hastalık alevlenme dönemine girmeden önce bazı belirtiler gözlenir.
Bu durumu grip olmadan once yaşadığımız halsizlik, başağrısı gibi belirtiler
benzetebiliriz. Eğer bu belirtileri yaşadığımız zaman istirahat eder, C vitamini
kullanırsak gribi önleyebilir ya da daha hafif geçmesini sağlayabiliriz.
Benzer şekilde, hastalar ve hastayla beraber yaşayanlar haberci belirtileri
gözlediği zaman tedavi ekibini haberdar ederse alevlenmeyi erken dönemde
önlemek mümkün olacaktır. Haberci belirtiler hastadan hastaya değişiklik
gösterir. Ancak belirli bir hasta için her alevlenme döneminden önce hemen hep
aynı haberci belirtiler gözlenir
Haberci belirtilerden bazıları..
1. İsteksizlik, ilgi kaybı
2.Aileden ve arkadaşlardan uzaklaşma
3.Dinle aşırı ilgilenmeye başlama
4. Uyku düzeninin bozulması( artma / azalma)
5.Çökkünlük
6.İştah azalması
7. Alınganlık
8. Çabuk sinirlenme
9. Küçük şeylere öfkelenme
10. Başkalarına ya da kendine zarar verme düşüncesi
11. Kendine bakımda gerileme
12. Alkol içmeye başlama
13.Cinsel konularla fazla meşgul olmaya başlama
14. Sık sık tartışmalara girişme

-Şizofreninin İnatçı Belirtileri
Hastalığın bazı belirtileri uygun tedaviye karşın (azalsa bile) tümüyle ortadan
kalkmayabilir. Bunlara inatçı belirtiler denir
Bu belirtiler günden güne artma ya da azalma gösterebilir. Ancak sürekli olarak
bulunma eğilimindedirler.Her hastada inatçı belirtiler görülmeyebilir. İnatçı
belirtiler kişiden kişiye değişebilir. İnatçı Belirtilere bazı örnekler;
1. Sesler duymak
2. Başkalarıyla yakınlık kurmada isteksizlik
3. Başkalarına garip gelen düşünceler
4. Çökkünlük, mutsuzluk
İnatçı belirtiler kişinin yaşamını olumsuz etkiler.Kişiden kişiye değişen başa
çıkma yöntemleri inatçı belirtilerin olumsuz etkisini azaltmakta işe yarayabilir.
__________________

Hastalıkla Mücadele:
-Hastalara On Emir:
+Birinci Emir
İlaçlarını almayı aksatmayacaksın
Sorunları çözmek için ilacın tek başına yeterli olmadığını biliyoruz.İlacı yutmayı
kolaylaştıracak sosyal destek programlarına da ihtiyaç var.
+İkinci Emir
Gününü ve geceni iyi ayarlayacaksın. Yeteri kadar uyumaya özen göstereceksin.
Uyku biraz tartışmalı bir konu. Yeterince uyumazsanız bunun ardından
hastalığınız alevlenme dönemine girebilir. Öte yandan bazı şizofrenler çok fazla
uyuyorlar. Öğlenden sonra saat ikide hala üzerinde pijamaları olan kişiler
tanıyoruz. Bu kişilerin boş zamanlarında ne yapacağını bilmemesi de çok doğal
,çünkü bu saatleri uyuyarak geçiriyorlar. Yeni grup ilaçların uyku verici yan
etkileri daha az. Hepimiz uykudan kazandığımız zamanı nasıl
değerlendireceğimizi düşünelim.
+Üçüncü Emir
Stresten uzak duracaksın
Söylemesi kolay, yapması zor...
+Dördüncü Emir
Herkesin her gün yaptığı şeyleri sen de yapacaksın
Şizofrenisi olan kişiler de günde üç öğün yemek yemeli ; düzenli aralıklarla
banyo yapmalı, traş olmalı. Ayrıca evini ya da odasını temiz tutmalı. Temizlik
yapma konusunda güçlük çekiyorsanız
yakınlarınızdan yardım istemelisiniz.
+Beşinci Emir
Uyuşturucudan uzak duracaksın; alkol ve sigarada aşırıya kaçmayacaksın.
Sokakta satılan uyuşturucu ya da uyarıcı maddeler hepimiz için tehlikeli ve
yasak. Bağımlılık yapan ya da geçici bir keyif veren ilaçlardan da uzak durmalı.
Bu tür ilaçlar sanki sıkıntıları rahatlatıyor gibi düşünülse de psikotik alevlenme
dönemleri
arasındaki iyilik dönemlerini kısaltıyor.
Alkol ne iyi ne kötü. Ancak çok içmemeye dikkat etmeli.
Şizofrenisi olup da sigara içmemek neredeyse imkansız gibi, ancak aşırı sigara
içmenin kullanılan ilaçların olumlu etkilerini zayıflattığını hatırlatalım.
+Altıncı Emir
Yaşantının belirli bir düzeni olacak
Hep aynı saatte yatmaya, kalkmaya, yemek yemeye özen göstermek gerekiyor.
+Yedinci Emir
Her gün için program yapacaksın
Bütün gününü yatakta geçirmeyeceksin. Her gün yararlı bir şeyler yapamaya
gayret et. İsteksizliğinin üstesinden gelerek ev dışındakı faaliyetlere katılmaya
çalış.
+Sekizinci Emir
Başkalarıyla bağlantıyı kesmeyeceksin
Arkadaşlarınla ve diğer psikotik hastalarla , tanıdıklarınla ilişkini sürdürmelisin.
Psikotik insanlar bazen çevreden uzaklaşma eğiliminde olurlar. Bu da iyi bir
işaret değildir.
+Dokuzuncu Emir
Psikiyatristinle ve tedavi ekibiyle bağlantını kesmeyeceksin
Hastanelerdeki bürokratik işlemlerin sıkıcılığı nedeniyle bu bazen güç olsa da...
+Onuncu Emir
Her hafta jimnastik ya da bedensel egzersiz yapacaksın
Böyle bir alışkanlığı olmayanlar için başlangıçta zor gelebilir.
Bunun en kolay yolu her gün düzenli olarak yürüyüş yapmak. Her sabah yarım
saat , ya da sabah akşam. Ayrıca evde jimnastik yapabilirsin ya da bir jimnastik
salonuna kaydolabilirsin.

-Aileler için 14 ilke
1. Şizofreninin nadir görülen bir hastalık olmadığını KABUL EDİN. Nadirmiş
gibi görünmesi bu konu üzerinde fazla konuşulmuyor olmasındandır.
2. Şizofreni hakkında en kısa zamanda mümkün olduğunca fazla BİLGİ
EDİNİN.
3. Asla KENDİNİZİ SUÇLAMAYIN . Kendini suçlamak hastalıkla başa
çıkmaşansınızı yok eder. Unutmayın ki son araştırmalar şizofreni gelişmesinde
hasta yakınlarının bir kusuru olmadığını göstermektedir.
4.Bu konuda etkili olan tedavicilerden YARDIM İSTEYİN. Bu kişilerin
şizofreniyle mücadele konusunda sizinle işbirliğine istekli olmasına, hastalığı
anlamanıza yardımcı olabilecek özellikte olmasına dikkat edin.
5. Şizofreni Dostları Derneği gibi, hasta yakını dernekleriyle BAĞLANTI
KURUN.
6.Şizofreni gibi karmaşık bir hastalıkla mücadele ederken sadece kendi doğru
bildiklerimize göre davranmanın yetmeyeceğini KABUL EDİN. Yakınlar olarak
bu konuda eğitime ihtiyacımız var.
7.Yakınlar olarak bizlerin maruz kaldığı ,giderek artan baskıların nereden
kaynaklandığını DÜŞÜNÜN.
8.Ailenin diğer üyelerinin gereksinimlerine de DİKKAT EDİN.
9. Şizofrenisi olan birisi için kendinizi sınırsızca feda etmenin etkili bir bakım
ve mücadeleye zarar verdiğini UNUTMAYIN.
10. Şizofrenisi olan yakınınızla sabahtan akşama kadar birlikte vakit geçirmenin
işleri bozabileceğinin FARKINA VARIN
11. Özellikle evden dışarı çıkmanızı kolaylaştıracak hobiler edinin, faaliyetlere
katılın, arkadaşlıklar KURUN VE SÜRDÜRÜN.
12. Hem kendinizin hem yakınınızın özgürlüğünü sağlayacak bir bakış açısı
GELİŞTİRİN.
13. Bu mücadelede başarıya ulaşan hasta yakınlarını diğerlerinden ayıran şeyin
değişebilme ve olaylara farklı bakabilme yeteneği olduğunu farkedince
ŞAŞIRMAYIN
14. KENDİNİZE ÖZEN GÖSTERİN.

Şizofreniyi Tedavi Etmek…
-Şizofrenide Tedavi Amaçları :
Alevlenme dönemlerini önlemek
Alevlenme dönemlerini erken farkedip ayaktan tedavi etmek
Alevlenme dönemi yatıştıktan sonra hastalığa bağlı yetiyitimini en aza indirmek
Hastanın sorunlarla başa çıkma kapasitesini artırmak
-Şizofrenide ilaç tedavileri
1- ANTİPSİKOTİK (NÖROLEPTİK) İLAÇLAR
Antipsikotik ilaçlar beyinde Dopamin ve Serotonin adı verilen maddelerin
etkilerini değiştirerek görev yaparlar.
Bu ilaçlar kullanım şekillerine, etki ve yan etki şekillerine göre
sınıflandırılabilirler.
Kullanım şekillerine gore baktığımızda kabaca 3 şekilde ayırabiliriz:
Sadece ağızdan alınabilen antipsikotik ilaçlar;
Mellerettes,Melleril,Stilizan,Burunon,leponex,Dogm atil
Nörofren,Risperdal,Zyprexa,Sülpir
İğne formu da olanlar;
Nörodol,Largactil,Clopixol,Fluanxol,Prolixine
Depo formu olanlar;
Clopixol , Prolixine, Fluanxol gibi ilaçların 15 gün boyunca vucutta etkili olan
depo şekilleri de vardır.
Bu antipsikotik ilaçların etkileri gibi yan etkiler de uzun süre devam eder. Bu
ilaçlar özellikle düzenli ilaç kullanımında sorunları olan hastalarda kullanılır.
Etki şekillerine gore sınıflarken;Bu tablo göz önüne alınır. Bu ilaçların eş değer
dozunun bir taraftan sakinleştirici etkisi artarken diğer taraftan antipsikotik etki
denilen psikotik bozukluk veya şizofreniye etkili gücü azalmaktadır. Bu nedenle
zaman zaman farklı gruplar içinden ilaçlar birlikte kullanılabilmektedir.
Yan etkilerine gore de iki temel gruba ayrılırlar:
1-Uyku verici, sersemlik, tansiyon düşmesi,idrar tutukluğu,cinsel problemler
daha fazla yapanlar: Largactil,Melleril,Leponex,Zyprexa,Risperdal
2-Hareket bozuklukları(yerinde duramama , katılık, maske yüz v.s.) daha fazla
yapanlar:
Nörodol,Prolixine,Clopixol,Fluanxol,Nörofren
Şizofreni hastalarında temel olarak 3 nedenden dolayı antipsikotik ilaçlar
kullanılır. Bu etkileri kısaca şöyle açıklayabiliriz:
1-Antipsikotik etki: Psikotik yaşantılar denilen ; Hayal görme , ses işitme, yanlış
düşünceler, dikkatini toplamada güçlük , düşünce ve konuşmada bozukluklar,
garip ve nedensiz davranışlar gibi çoğu zaman hastayı ve çevresini de rahatsız
eden durumu düzeltmek amacıyla ilaç kullanılır.
2-Sakinleştirici etki; Uykusuzluk,gerginlik, taşkınlık, kaygı durumu,
huzursuzluk, aşırı hareket ve kontrolsüz davranış durumunda bu etkisinden
yararlanılır.
3-Hastalığı önleyici etki; Hastalığın alevli dönemlerinin tekrarlamasını,
yatışların önlenmesini,nükslerin şiddetinin azaltılmasını,hastalığın oluşturduğu
dikkat azalması,düşüncede yavaşlama, öğrenmede zorlukla belirgin olan bilişsel
bozuklukları azaltmayı hedefler.
Antipsikotik ilaçların yan etkileri de 3 grupta toplanabilir;
A-Hareket Bozuklukları
B-****bolik ve Dolaşım sorunları
C-Diğerleri
Hareket bozuklukları ilk ilaç kullanımı ardından kısa zaman (saatler ve günler
içinde) sonar ortaya çıkanlar ve geç dönemde ortaya çıkanlar diye ayrılabilir.
-Nöroleptik ilaç alımını takiben ilk günler içindeki yan etkiler;
KASILMA,KATILIK,HUZURSUZLUK,HAREKETLERDE YAVAŞLAMA,
YERİNDE DURAMAMA,KÜÇÜK ADIMLARLA YÜRÜME,TİTREME,
MASKE (DONUK) YÜZ.
-Geç dönemde ortaya çıkan yan etkiler;
İstemsiz kas hareketleri, Dilde ve ağızda oynamalar, Yerinde duramama,
Yatamama
Yılansı vücut hareketleri.
****bolik Yan etkiler: Ağız Kuruluğu, Salyada Artma(Leponex), Kabızlık,
İshal,
İştah artışı ve kilo alma, Baş Dönmesi, Terlemede artma, Beyaz kan
hücrelerinde azalma(Leponex), Memelerden süt gelmesi(galaktore)
-Diğerleri başlığı altında toplanan yan etkiler ise;
Çabuk Yorulma, Cinsel bozukluklar, Kilo alımı, Görme bozuklukları, Adet
Düzensizliği,
Nöbet geçirme, Nöroleptik Maliyn Sendrom, Çarpıntı, Deri döküntüleridir.
Bunların içinde özellikle önem taşıyan durum sebepsiz (herhangi bir infeksiyon
veya ateş yükselmesine neden olabilecek diğer tıbbi sorunlar) ateş yükselmesi
ile giden nöroleptik maliyn sendromdur. Kısa sure içinde en yakın sağlık
kuruluşuna başvuru gerektirir.

Yan etkilerle karşı karşıya kalındığında yapılması gerekenler aşağıda
özetlenmiştir;
1.Telaşa kapılmayın
2.Bu durumun geçici bir yan etki olduğunu düşünün ve hastanıza bilgi verin
3.Mümkünse kendi doktorunuza veya tedavi gördüğünüz birimin nöbetçi
doktoruna ulaşın
4.Eğer uzakta iseniz,kullandığınız ilaçların listesi ile birlikte en yakın sağlık
kuruluşuna başvurun.
5.Uygun önlemlere rağmen ilaçların vücutta kalma sürelerine bağlı olarak bu
etkilerin bir süre daha devam edeceğini bilin.